نگاهی به درون شکم ساز
دنیای داخل ویولن از اجزای ساختاری بسیار مهمی تشکیل شده است اما تا وقتی ویولن را نگشوده و از هم نگسسته باشید نمیتوانید آنها را ببینید؛ پیشنهاد هم نمی کنم که این کار را انجام دهید روی حرف من حساب کنید کناره ها توسط قطعات چوبی کوچک مثلثی شکل به نام بستهای گوشهای تقویت شده اند. سازنده ی ویولن یک قطعه ی چوبی دیگر (بست دسته) را نیز تعبیه کرده است که محل اتصال دسته به بدنه ی ویولن را مستحکم می کند. چیزی که داخل بسیاری از ویولن ها می بینید برچسب سازنده ی آن است که معمولا به قسمت پشت ساز چسبانده میشود و اگر به روزنه ی ۴ نگاهی بیندازید آن را میبینید. اگر برچسب آن نوشته بود استرادیواریوس (Stradivarius) یا گارتریوس (Guanerius) زیاد هیجان زده نشوید تقلب بی ریاترین شکل تملق است. بسیاری از سازهایی که در کارگاه ها و مراکز تولیدی ساخته میشوند بر اساس الگوهای مدل استراد هستند.
چگونگی عملکرد ویولن
با این که مجذوب ساختمان ویولن شده اید شاید بیشتر علاقه داشته باشید با آن بنوازید. پس این ساز چطور کار میکند؟ خوشحالم که این سؤال را پرسیدید.
ارتعاش سیم و طول سیم
چه با آرشه به سیمها ضربه بزنید چه آنها را مانند نوازنده ی گیتار به صدا درآورید، سیم ها به حرکت در میآیند و از لحظه ای که شروع به لرزیدن میکنند، صدا میدهند. با این که طول همهی سیمها با هم برابر است وقتی میلرزند تُن صدای متفاوتی ایجاد می کنند (برای آشنایی بیشتر با تن صدا به مبحث کوک کردن ویولن» در همین فصل رجوع کنید) چون با درجات مختلفی از کشش محکم شدهاند. هرچه کشش محکمتر باشد، تن صدای بالاتری (زیرتری) ایجاد خواهد کرد اگر تا به حال تسمه ی لاستیکی را به صدا درآورده باشید، میبینید که هرچه بیشتر آن را بکشید، صدای بارزتری ایجاد خواهد کرد. همچنین ضخامت سیم بر تن صدای آن اثر خواهد داشت. مثلا اگر داخل یک پیانو را نگاه کنید میبینید که سیمهای بم (برای نتهای پایین تر) بسیار ضخیمتر از سیمهای زیر (برای نتهای بالاتر) هستند.
در ویولن تفاوت قابل توجه اما نه چندان شدیدی در ضخامت سیمها وجود دارد و با افزایش تن صدای سیمها کشش بیشتری در آنها احساس خواهید کرد نوازنده ویولن تن صدای هر سیم را با قرار دادن انگشت روی آن تغییر می دهد یعنی باعث میشود طول ارتعاش سیم (بخشی از سیم که بین نوک انگشت نوازنده تا خرک ویولن (کشیده شده) کوتاه تر شود و تن صدا به نسبت بالاتر رود برای به صدا درآوردن همه ی نتها به همکاری زیادی بین سیمها و انگشتان دست چپ نیاز است شکل ۲-۲- دو طول ارتعاش مختلف روی یک سیم نشان داده است.
نکته: حتماً می دانید که ویولن و ویولا کوچکترین سازهای خانواده ی زهی، تن صدای بالاتری (زیرتر) نسبت به ویولنسل و کنترباس دارند سازهای کوچکتر صداهای بالاتری ایجاد می کنند چون سیمهای آنها کوتاه ترند مثال روزمره ی این پدیده صدای کودک است که از فرد کوچکی پدید می آید و معمولاً بسیار بالاتر از صدای یک فرد بزرگسال است.
استفاده از هر دو دست برای ایجاد صدا
اگر بخواهید با پیانو نتی بزنید فقط کافی است انگشتتان را روی هر کلید بفشارید، و هی پرستو (Presto) به فصل ۹ رجوع کنید صدای یک نت در می آید. ویولن به طور طبیعی، برای به صدا درآوردن نتها به هر دو دست احتیاج دارد. انگشتان دست چپ شما مسئول ایجاد صدای نتی هستند که اجرا می.کنید از نوک انگشتان دست چپ برای فشار آوردن بر هر سیما استفاده کنید (که به این کار نگه داشتن سیم – گفته میشود) و دست راست آرشه را روی سیم می کشد. به محض این که آرشه سیم را به حرکت درآورد، صدای نواخته شدن نت را می شنوید. می توانید هنگام کشیدن آرشه روی سیم، انگشتتان را عوض کنید تا نتهای مختلفی در قطعات ملایم یا سریع ایجاد شوند.
آرشه چگونه کمک می کند
در خانواده ی بزرگ سازهای زهی که صدای نت به وسیله ی سیم ها ایجاد میشود، آرشه مهر و نشان منحصر به فرد خانوادهی ویولن هاست در دیگر سازهای زهی مانند پیانو، چکش های کوچک نمدپوش شده به سیم ها ضربه وارد میکنند و در گیتار نوازنده سیم را به وسیله ی انگشتان یا مضراب به صدا در میآورد آرشه کشیدن روی سیم ها باعث میشود نوازنده بتواند صداها را تقویت و به هم متصل کند، قابلیتی که باعث حسادت نوازندگان پیانو میشود! به علاوه – میگویم به علاوه تا اهمیت بیشتری داشته باشد (چون واقعا یکی از نکات قوت ویولن است) حتی می توانید در هر آرشه کشی صداها را بلندتر یا ملایم تر کنید یا به هر نحوی که می خواهید تغییر دهید. ما نوازندگان ویولن بیانگری موسیقایی را به کمال می رسانیم.
شکل ۲-۲ طول ارتعاش یک سیم آزاد و یک سیم نگه داشته شده.
استفاده از جعبه ی ویولن
با تمام این حرفها شرط میبندم لحظه شماری میکنید که انگشتانتان را روی یک ویولن بکشید اما به دست گرفتن ویولن مسئله ای کاملا جدی است. نوازندگان ویولن باید دقت کنند که چگونه سازشان را به دست میگیرند چون ویولن ساز ظریف و حساسی است بیشتر جعبههای ویولن دو ضامن و یک قفل دارند تا به خوبی از محموله ی با ارزش درون آنها محافظت شود.
بیرون آوردن ویولن از جعبه
شیوه ی صحیح بیرون آوردن ویولن از جعبه اش (و دوباره گذاشتن آن داخل جعبه) یک مهارت است. اگر این هنر را خوب یاد بگیرید سازتان عمری شاد و طولانی خواهد داشت برای باز کردن جعبهی ویولن مراحل زیر را به ترتیب انجام دهید (می توانید کلیپ تصویری ای که این فرایند را به صورت عملی نشان می دهد و همچنین شکل ۲-۳ را ببینید):
1. جعبه ی ویولن را در جایی ثابت و سطحی صاف، مانند میز یا نیمکت قرار دهید. طوری که چفت آن رو به سقف و سمتی که دستگیره و ضامن دارد رو به شما باشد.
باید ابتدا زیپ کاور جعبه را باز کنید که معمولا دو تا است و به سمت هر دو طرف دسته ی جعبه باز می.شود زیپها را تا قسمت پشت جعبه باز کنید تا چفت کاملا باز شود.
2. ابتدا ضامن ها را باز و سپس قفل را باز کنید و چفت را به بالا بکشید چون جعبه ها خیلی محکم ساخته میشوند ممکن است بالا کشیدن در آن کمی سخت ،باشد مثل این که چسبیده است در این صورت لازم نیست ضربه بزنید! وقتی چفت را بالا میکشید به آرامی دستگیره را نگه دارید.
3. پس از این که جعبه را باز کردید پارچه ی روکش (اگر دارد) را بردارید و قبل از این که ویولن را بیرون بیاورید نوار یا رکابی را که دور دسته ی ویولن قرار گرفته است باز کنید.
4. ویولن را از قسمت دسته ی آن بگیرید و از جعبه بیرون آورید؛ بدنه را نگیرید چون این کار به صیقل و جلای آن آسیب می زند.
پیشنهاد میکنم پارچه مخملی دور ویولن را بردارید و روی میز در کنار جعبه پهن کنید با این کار میتوانید ساز را روی این پارچه بگذارید.
5. با چرخاندن گیره از حالت عمودی به افقی آرشه را بیرون بیاورید. آرشه را از انتهای موگیر (نام قطعه ی چوبی از جنس آبنوس در قسمت زیر و سمت راست آرشه) با دست راستتان بگیرید و سپس به آرامی به سمت راست بچرخانید تا وقتی که نوک آرشه (انتهای نوک تیز) هم از فرورفتگی مخصوص آن داخل جعبه بیرون بیاید (در فصل ۴ بیشتر درباره ی آرشه توضیح خواهم داد.)
وقتی این کار را انجام می دهید هرگز چوب آرشه را نپیچانید؛ درست است که آرشه محکم ساخته میشود اما همیشه که نمی تواند پیچاندن به طرفین را تحمل
کند.
شکل ۳-۲ بیرون آوردن ویولن و آرشه از جعبه